8. Upadek biskupstwa w późnym średniowieczu (1376-1482)
Z DZIEJÓW ARCHIDIECEZJI WROCŁAWSKIEJ
Ks. dr hab. Józef PATER
Śmierć biskupa Przecława z Pogorzeli w 1376 r. rozpoczęła okres upadku i rozkładu diecezji wrocławskiej trwający do schyłku średniowiecza. Dodać należy, iż nie była to sprawa samej tylko diecezji wrocławskiej, lecz odnosiła się także do królestwa czeskiego i całego chrześcijaństwa zachodniego. W dwa lata po Przecławie ( 29 XI 1378) zmarł bowiem cesarz Karol IV, a rządy objął młody i niedoświadczony król Wacław IV. Kilka miesięcy wcześniej ( 27 III 1378) zmarł natomiast papież Grzegorz XI i wówczas doszło do podwójnego wyboru: w Rzymie papieża Urbana VI i w Awinionie antypapieża Klemensa VII, co dało początek wielkiej schizmie zachodniej, która zakończyła się dopiero w 1417 r.
Wybrany po bpie Przecławie na stolicę wrocławską dziekan kapituły Teodoryk z Klatowej, Czech z pochodzenia, nie uzyskał potwierdzenia papieskiego. Papież bowiem już wcześniej obiecał cesarzowi Karolowi IV, że wrocławskim biskupem zostanie kanclerz cesarski Jan ze Środy. Wobec tego Teodoryk postarał się o zatwierdzenie w Awinionie i tym samym Wrocław został wciągnięty w spór, który podzielił chrześcijaństwo zachodnie. Śmierć Jana ze Środy otworzyła z kolei drogę do biskupstwa wrocławskiego księciu legnickiemu Wacławowi, który od 1375 r. był już biskupem lubuskim. Kandydaturę tę poparła kapituła katedralna i papież, ale sprzeciwił się jej król Wacław Czeski. Obawiał się on zbytniej niezależności bpa Wacława na Śląsku, w dzielnicy która i tak nie była jeszcze scalona z królestwem. Dopiero ponowiony przez kapitułę, biskupa Wacława i jego braci - książąt śląskich akt lenny wobec króla zakończył sześcioletni wakans w diecezji wrocławskiej. Bp Wacław Legnicki (1382-1417) zaraz na początku swych rządów przyznał kapitule ważne przywileje na czas wakansu, które stanowiły później niejedną trudność przy obsadzaniu i zarządzaniu biskupstwa. W tym czasie toczyły się też spory, które utrudniały zarządzanie diecezją, a mianowicie spór pomiędzy duchowieństwem diecezjalnym i zakonami odnośnie akcji duszpasterskich na terenie parafii; spór między opatami na Ołbinie i na Piasku o pierwszeństwo w czasie procesji i uroczystości kościelnych, oraz tak zwana "wojna piwna" pomiędzy kapitułą katedralną i radą miejską o prawo sprowadzania bez cła na Ostrów Tumski piwa warzonego poza Wrocławiem.
Bp Wacław przeprowadził latach 1401, 1406 i 1410 trzy synody diecezjalne, na których przypominano m. in. o godnym życiu duchownych i godnym przyjmowaniu sakramentów świętych przez wiernych. Za wierne trwanie przy papieżu, bpowi Wacławowi zaproponowano kapelusz kardynalski w 1385 r., ale biskup książę z krwi nie przyjął go. Za bpa Wacława powstały w diecezji ostatnie już kapituły kolegiackie: w 1384 r. św. Bartłomieja w Głogówku, w 1386 r. św. Mikołaja w Otmuchowie i najmniejsza w 1389 r. Wniebowzięcia NMP w Niemodlinie. W 1417 r. bp Wacław zrezygnował z biskupstwa i na jego miejsce wybrano księcia Konrada Oleśnickiego seniora (1417-1446). Mimo iż pochodził z Piastów śląskich, Konrad Oleśnicki w okresie wojen husyckich stanął po stronie czeskiego króla Zygmunta Luksemburczyka przeciw Władysławowi Jagielle, gdyż ten przez jakiś czas popierał ruch husycki. Dopiero po wydaniu przez króla polskiego edyktu antyhusyckiego w 1424 r. doprowadziło do pojednania obu dostojników. Odwetowe zaś wyprawy taborytów husyckich w latach 1425-1435 zniszczyły bardzo księstwo biskupie, które i tak borykało się już od dłuższego czasu z trudnościami gospodarczymi. Do tego nieszczęścia doszło jeszcze nieporozumienie między biskupem i kapitułą, wywołane schizmą bazylejską w 1439 r. Biskup bowiem popierał papieża, podczas gdy kapituła wzięła stronę soboru.
Wobec licznych trudności bp Konrad złożył na ręce papieża Eugeniusza rezygnację i przez rok (1444/45) rządy w diecezji sprawowała kapituła. Pojednanie nastąpiło w 1446 r. na synodzie diecezjalnym i bp Konrad objął ponownie rządy w diecezji. Przy częstym zaangażowaniu biskupa w sprawy polityczne i gospodarcze, ważne znaczenie mieli biskupi pomocniczy. Dzięki artystycznie wykonanej pieczęci bpa Konrada, ukształtował się herb biskupstwa wrocławskiego, używany do dziś. W 1423 r. książę Ludwik II z Legnicy ufundował po swym powrocie z Ziemi św. jedyny na Śląsku klasztor kartuzów, który jednak w okresie reformacji upadł. |
Następcą bpa Konrada został Piotr Nowak (1447-1456) z Niwnicy koło Nysy, prepozyt kapituły katedralnej. Na jego barki złożono trud zaleczenia ran materialnych i moralnych zadanych diecezji przez wojny husyckie i podziały wśród duchowieństwa. Wybór okazał się trafny, gdyż bp Nowak był dobrym gospodarzem i administratorem diecezji. Uregulował szereg długów, wykupił wiele zastawionych majątków kościelnych, wystawił aż 114 dokumentów dla nowo wzniesionych lub odbudowanych kościołów. W związku z ogłoszeniem w 1450 r. obchodów jubileuszowych Roku Świętego zorganizował w 1449 r. pielgrzymkę do sanktuarium w Trzebnicy, która odtąd co roku miała wyruszać w poniedziałek po Wniebowstąpieniu, a kanonicy by mogli w niej uczestniczyć zostali w tym dniu statutowo zwolnieni z innych obowiązków. Bp Piotr podjął także próbę pojednania rozbitego przez schizmę bazylejską duchowieństwa. W tym celu zwoływał aż trzykrotnie synody diecezjalne w latach 1448, 1452 i 1453. W tym celu zaprosił do Wrocławia w 1453 r. jednego z najwybitniejszych kaznodziei pokutnych Jana Kapistrana. Niestety działalność kaznodziejska Kapistrana na Śląsku zbiegła się z procesami przeciw ludności żydowskiej, którą oskarżano o znieważanie Eucharystii. Sądy skończyły się kilkudziesięciu egzekucjami i zakazem osiedlania się ludności żydowskiej w miastach śląskich.
Zewnętrznym wyrazem działalności Jana Kapistrana na Śląsku było założenie klasztorów nowego odłamu franciszkańskiego, zwanego obserwantami. Już w 1453 r. miasto Wrocław ufundowało kościół i klasztor pw. św. Bernarda ze Sieny. Dalsze klasztory obserwanckie powstały w następnym dziesięcioleciu i tak: w 1465 r. w Głogówku, 1473 w Opolu, 1474 w Nysie, 1484 w Świdnicy, 1488 w Jaworze i 1491 w Raciborzu. Następcą bpa Piotra Nowaka został wybrany Jodok z Różomborku (1456-1467), przeor czeskiej prowincji joannitów i prepozyt praski. Kapituła nie znając dobrze kandydata, uściśliła przy wyborze warunki elekcji, które bardzo mocno biskupa. Jodok był człowiekiem uzdolnionym i wykształconym. Był dobrym mówcą i chętnie przemawiał, ale po łacinie i stąd trzeba było tłumaczyć jego kazania na język ludowy. Za jego czasów został wzniesiony w 1465 r. portal główny w katedrze wrocławskiej oraz dwór biskupi w Nysie. Podobnie jak poprzednik odzyskał dla biskupstwa szereg zadłużonych lub zastawionych majątków Jego pontyfikat przyćmiły jednak trudne problemy kościelno-polityczne związane ze zmianami na tronie czeskim. Po śmierci króla Władysława panowie czescy wybrali w 1458 r. Jerzego z Podiebradu, uznawanego ogólnie za heretyka.
Wrocław nie uznał elekcji Jerzego, zaś bp Jodok stał wiernie przy nowym królu, licząc podobnie zresztą jak Stolica Apostolska, że nowemu królowi uda się scalić różne ugrupowania husyckie i doprowadzić do jedności kościelnej. Następstwem był ostry konflikt z kapitułą, współpracującą z radą miejską. Jodok złożył więc hołd sam. Dalsze wypadki nie były po myśli biskupa, gdyż w 1465 r. nastąpiło oficjalne zerwanie między Rzymem i Pragą i tym samym deponowanie Jerzego jako heretyka. W tym czasie pretendowali do korony czeskiej Kazimierz Jagiellończyk i król węgierski Maciej Korwin. Ten drugi zorganizował w 1468 r. krucjatę przeciw Jerzemu i w krótkim czasie opanował Śląsk. W czasie tych akcji bp Jodok zmarł w Nysie, ale został pochowany we Wrocławiu. W miesiąc później 20 I 1468 r. rządcą diecezji wrocławskiej został wybrany legat papieski Rudolf z Rüdesheim (1468-1482). Był pierwszym biskupem nie tylko spoza diecezji, lecz także spoza krajów koronnych. Cieszył się opinią człowieka łagodnego i roztropnego. Przyszło mu jednak rządzić wśród napięć politycznych i bezpośrednich konfliktów, jakie nastąpiły pomiędzy Maciejem Korwinem i Kazimierzem Jagiellończykiem po śmierci Jerzego z Podiebradu. W wojnie o Śląsk wygrał Maciej Korwin, któremu biskup i kapituła dochowali wierności po wcześniej złożonej przysiędze. W tej sytuacji doszło do wyjątkowo dobrej współpracy biskupa z kapitułą. Efektem było zatwierdzenie przez biskupa w 1480 r. nowych statutów, którymi kapituła rządziła się aż do 1810 r. Biskup Rudolf odprawił także dwa synody diecezjalne w 1473 i 1475 r., na których omawiano sprawy związane z posługą kapłanów, z liturgią i życiem religijno-moralnym wiernych. Ustawy obydwu synodów wydrukował w 1475 r. Kaspar Elyan. Był to pierwszy druk na ziemi śląskiej, który przechowuje obecnie Biblioteka Uniwersytecka na Piasku. |
Udostępnij |
« poprzednia | następna » |
---|